Badania laboratoryjne są podstawowym źródłem danych wykorzystywanych do oceny stanu zdrowia pacjenta. To właśnie na nich w dużej mierze opieramy diagnostykę różnych chorób, monitorowanie ich przebiegu czy ocenę efektywności zastosowanego leczenia. Waga dostarczanych przez nie informacji jest więc niezwykle duża i musimy zrobić wszystko, aby zapewnić wiarygodność uzyskiwanych wyników badań.

Badania laboratoryjne – najczęstsze źródła błędów

Diagnostyka laboratoryjna składa się z 3 etapów i na poziomie każdego z nich możliwe jest popełnienie błędów, które mogą wpłynąć na jakość uzyskanych wyników. Może to skutkować błędną diagnozą lub niewykryciem choroby u pacjenta.

• Etap przedanalityczny – są to wszystkie czynności realizowane przed wykonaniem badania (od momentu uzyskania skierowania na badanie do pobrania materiału biologicznego i rejestracji próbki w laboratorium). Etap ten jest w największym stopniu zależy od pacjenta i to tutaj odnotowuje się największą liczbę (około 75%) wszystkich popełnianych błędów! Najczęściej popełniane w tym etapie błędy to: nieprawidłowe przygotowanie pacjenta do badania, zły sposób pobierania materiału biologicznego (krwi, moczu, kału) oraz niewłaściwe przechowywanie i transport próbek. O tym jak prawidłowo przygotować się do badań i zminimalizować ryzyko błędów w tym etapie napisałem poniżej.

• Etap analityczny – czyli moment przeprowadzania badania. Czynnikami zakłócającymi na tym etapie mogą być błędy diagnostów laboratoryjnych czy zaburzenia pracy aparatury pomiarowej. W fazie tej odnotowuje się najmniejszy odsetek wszystkich popełnianych błędów.

• Etap postanalityczny – końcowa faza procesu diagnostycznego, która wiąże się z autoryzacją, opracowywaniem oraz wydawaniem wyników. Najczęściej popełniane błędy na tym etapie to pomyłki związane z dystrybucją wyników, raportowaniem wartości krytycznych oraz nieprawidłowa interpretacja badań przez lekarza.

Jak przygotować się do badań laboratoryjnych?

Przygotowując się do badań krwi powinieneś pamiętać o kilku podstawowych zasadach, które warunkują otrzymanie miarodajnego wyniku:

• Dieta – na badanie należy zgłosić się na czczo, co najmniej po 12 godzinach od ostatniego i w miarę możliwości lekkostrawnego posiłku. W szczególności należy unikać dużych zawartości tłuszczu w ostatnim posiłku, które mogłyby zaburzać m.in. obraz lipidogramu. W przeddzień badania należy prowadzić swoją zwyczajową dietę, unikać głodzenia oraz zbyt wydłużonej przerwy między badaniem a ostatnim posiłkiem. Pozostanie na czczo oznacza także powstrzymanie się od spożywania wszelkich płynów (soki, kawa, herbata). Dozwolone jest picie wody, również w dniu badania – w rozsądnych ilościach.

• Używki – należy zachować odstęp minimum 2-3 dni od ostatniego spożycia alkoholu (szczególnie istotne w przypadku przyjęcia jego większych ilości). Jeśli alkohol został spożyty w niedługim czasie od wykonania badań, można spodziewać się wzrostu aktywności enzymów wątrobowych (zwłaszcza GGTP), czy przejściowych zmian w morfologii krwi. Na co najmniej godzinę przed badaniem należy także unikać palenia papierosów.

• Godzina pobrania – zaleca się (jeśli jest to możliwe), aby pobieranie krwi odbywało się pomiędzy 7 a 9 rano (stąd też część laboratoriów umożliwia wykonywanie badań wyłącznie w tych godzinach). Jest to istotne przede wszystkim z tego względu, że bardzo duża część oznaczanych parametrów wykazuje zmienność okołodobową. W związku z tym, przykładowo stężenie potasu u tego samego pacjenta mogłoby być znacząco wyższe w godzinach rannych niż południowych. Podobnym wahaniom podlega szereg hormonów oraz innych analitów oznaczanych powszechnie w badaniach laboratoryjnych.

• Aktywność fizyczna – na kilka dni przed badaniem należy kontynuować naturalną dla danej osoby aktywność fizyczną, nie powinno się jednak w tym okresie znacząco zwiększać intensywności ćwiczeń. W przeddzień badania należy unikać forsownej aktywności.

• Pobieranie próbki – podczas pobierania krwi istotna jest pozycja pacjenta. Jeżeli nie ma konkretnych wskazań lub sytuacja tego nie wymaga, pobieranie materiału powinno odbywać się w pozycji siedzącej. Co więcej, nieodpowiednie użycie opaski uciskowej (stazy) podczas pobierania krwi może wpłynąć na wartości wielu oznaczanych parametrów. Czas ucisku stazy nie powinien przekraczać 1 minuty.

• Pozostałe czynniki – stres (zarówno długotrwały, jak i intensywny – występujący na niedługo przed pobraniem krwi); cykl menstruacyjny (istotny wpływ na hormony płciowe); stosowane leki i/lub suplementy.

• Cechy osobnicze – choć nie jest to kwestia na którą jakkolwiek możemy wpłynąć, należy pamiętać że wartości prawidłowe różnią się w zależności od wieku, płci, rasy, stanu fizjologicznego – jest to szczególnie istotne podczas końcowej interpretacji wyników.

Powyższe zalecenia są dość ogólne i pozwalają ograniczyć ryzyko wystąpienia błędu w fazie przedanalitycznej. Mimo to, specyfika niektórych testów diagnostycznych może wymagać od Ciebie znacznie bardziej rygorystycznego przygotowania i zwrócenia uwagi na szereg innych, niewymienionych wyżej aspektów. Dlaczego czasami warto zasięgnąć opinii swojego lekarza lub pracownika danego laboratorium o wytyczne dotyczące przygotowania się do danego badania.

LITERATURA:

1. Ostrowska L., Orywal K., Stefańska E. „Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce” red. L. Ostrowska, PZWL 2018

2. Julie A. Hammerling, A Review of Medical Errors in Laboratory Diagnostics and Where We Are Today, Laboratory Medicine, Volume 43, Issue 2, February 2012, Pages 41–44.