Wiele osób ma problem z rozróżnieniem czy ma do czynienia z niedokwasotą czy nadkwasotą żołądka. Wynika to z tego, że duża część objawów towarzyszących nadkwasocie pokrywa się z niedokwasotą – i odwrotnie. W obu przypadkach może występować zgaga, kwaśne odbijania, bóle brzucha, a czasami biegunki. Dlatego na podstawie pojedynczych objawów nie jesteśmy w stanie stwierdzić czy mamy do czynienia ze zbyt niskim czy zbyt wysokim poziomem kwasu żołądkowego.
W dzisiejszym wpisie przedstawię główne różnice pomiędzy niedokwasotą i nadkwasotą żołądka. Powiem krótko o głównych przyczynach i objawach obu zaburzeń, a także trochę o ich diagnostyce oraz leczeniu 🙂
Niedokwaszony żołądek
Niedokwaszony żołądek to stan, w którym środowisko żołądka zmienia swój odczyn z bardzo kwasowego na lekko kwasowy, obojętny lub zasadowy.
Wyróżnia się 2 podstawowe formy niedokwasoty żołądka:
- hipochlorhydria – produkcja soku żołądkowego zostaje zahamowane częściowo, jego pH wynosi 4-6,5. Stan ten jest często odwracalny, po usunięciu przyczyny produkcja soku żołądkowego wraca do normy.
- achlorhydria – produkcja soku żołądkowego zostaje zahamowana całkowicie, jego pH przekracza 6,5. Achlorhydria jest często stanem nieodwracalnym, w tej sytuacji może zaistnieć potrzeba przewlekłej suplementacji w celu utrzymania odpowiedniej pracy żołądka i całego organizmu.
Jeśli środowisko żołądka ulegnie zobojętnieniu, upośledzone zostaje trawienie białek, wchłanianie składników odżywczych i ochrona organizmu przed patogenami. W takiej sytuacji może rozwinąć się szereg problemów zdrowotnych.
Główne objawy niedokwasoty żołądka:
- zgaga, utrata masy ciała,
- puste odbijania, uczucie zalegania pokarmu w żołądku,
- niechęć do spożywania mięsa,
- nawracające SIBO, któremu mogą towarzyszyć objawy tj. wzdęcia, biegunki czy zaparcia
- zwiększona podatność na infekcje układu pokarmowego,
- niedobory pokarmowe (zwłaszcza anemia z niedoboru żelaza i witaminy B12),
- większe ryzyko alergii pokarmowych ze względu na upośledzoną degradację białka.
Przyczyny niedokwaszonego żołądka
Potencjalnych przyczyn niedokwaszonego żołądka jest wiele. Większość z nich przedstawiłem na grafice poniżej. W tym miejscu pozwolę sobie krótko rozwinąć 5 (w mojej opinii) najczęściej występujących:
1. Infekcja Helicobacter pylori
H.pylori jest najczęstszą przyczyną choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, i może również przyczyniać się do niedokwasoty żołądka. W początkowej fazie zakażenia bakteria H.Pylori produkuje duże ilości ureazy, która neutralizuje kwaśne środowisko żołądka. Stwarza to bakterii idealne warunki do namnażania i zasiedlania różnych rejonów błony śluzowej żołądka. Po wyleczeniu infekcji produkcja kwasu żołądkowego w ciągu kilku miesięcy zazwyczaj powraca do normy, choć zdarza się, że nie jest już tak efektywna jak przed zakażeniem.
O leczeniu naturalnym infekcji Helicobacter pylori pisałem tutaj.
2. Leki zmniejszające wydzielanie żołądkowe
Oczywistym jest, że przyjmowanie leków zmniejszających wydzielanie kwasu solnego (tj. inhibitory pompy protonowej – IPP, czy antagoniści receptora H2) będzie przyczyniało się do niedokwasoty żołądka. Leki te oczywiście mają swoje zastosowanie (np. w trakcie leczenia wspomnianej infekcji H.pylori), jednak są aktualnie bardzo mocno nadużywane. Jeśli leki te zostały Ci zalecone z konkretnego powodu przez lekarza, nie rezygnuj z nich. Jeśli masz wątpliwości czy faktycznie powinieneś je przyjmować, zasięgnij opinii innego lekarza.
Odstawienie leków przywraca normalną produkcję kwasu żołądkowego. Nie należy jednak tych leków eliminować z dnia na dzień, ponieważ zbyt drastyczne ich odstawienie (o ironio!) może doprowadzić do przejściowej nadkwasoty żołądka – o czym wspomnę za chwilę 😉
3. Autoimmunologiczne zapalenie żołądka
W przebiegu tej choroby układ odpornościowy kieruje przeciwciała przeciwko komórkom okładzinowym, które odpowiadają za produkcję kwasu solnego w żołądka, a także przeciwko czynnikowi wewnętrznemu, który jest niezbędny do wchłaniania witaminy B12. Dlatego choroba ta przebiega zazwyczaj z obniżoną kwasowością żołądka oraz niedoborem witaminy B12, którą trzeba uzupełniać w formie iniekcji, gdyż wchłanianie drogą pokarmową jest bardzo poważnie upośledzone.
4. Niedoczynność tarczycy
Pod wpływem hormonów tarczycy komórki żołądka odpowiedzialne za produkcję kwasu solnego zwiększają swoją objętość i aktywność. Objawia się to zwiększeniem produkcji kwasu żołądkowego. W przebiegu niedoczynności tarczycy ilość hormonów tarczycy jest niewystarczająca, aby móc odpowiednio stymulować produkcję kwasu żołądkowego. Dlatego osoby z niedoczynnością tarczycy produkują mniej kwasu żołądkowego niż osoby zdrowe. Eliminacja przyczyny niedoczynności i/lub leczenie hormonami tarczycy (które często jest niezbędne) będzie przywracać prawidłową produkcję kwasu żołądkowego.
Warto również wiedzieć, że w przypadku niedoczynności tarczycy mamy dwukierunkową zależność. Niedoczynność tarczycy może przyczyniać się do niskiego poziomu kwasu żołądkowego, ale niski poziom kwasu żołądkowego może również przyczyniać się do rozwoju niedoczynności tarczycy.
5. Dysfunkcja nerwu błędnego
Nerw błędny jest najdłuższym nerwem układu przywspółczulnego, stanowiącym główne połączenie pomiędzy mózgiem i jelitami. To w dużym stopniu od jego funkcji zależy motoryka naszego przewodu pokarmowego, wydzielanie enzymów czy regulacja odpowiedzi zapalnej organizmu. Zmniejszona aktywność nerwu błędnego lub jego uszkodzenie (np. w czasie operacji lub wypadku) może być przyczyną wielu problemów zdrowotnych tj. zespół jelita drażliwego, gastropareza, refluks czy zaburzenia lękowe. Nerw błędny pełni również bardzo ważną rolę w produkcji kwasu żołądkowego, dlatego jego dysfunkcja może przyczyniać się do niedokwasoty żołądka.
Istnieje wiele potencjalnych sposobów stymulacji nerwu błędnego tj. ekspozycja na zimno, okresowe posty, medytacja czy powolne oddychanie (z częstotliwością ok. 6 oddechów na minutę). Czynniki te zwiększają aktywność układu przywspółczulnego i mogą zwiększyć wydzielanie kwasu żołądkowego.
Nadkwasota żołądka
Przy nadkwasocie organizm traci kontrolę nad ilością produkowanego kwasu, jego produkcja jest znacznie nasilona i trwa zbyt długo. Nadkwasota żołądka jest jednak znacznie słabiej opisanym zjawiskiem w literaturze naukowej niż niedokwasota. W pewnym sensie może to nam sygnalizować, że nadkwasota występują rzadziej od niedokwasoty – i prawdopodobnie tak faktycznie jest.
Główne objawy nadkwasoty żołądka:
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
- zgaga i kwaśne odbijania,
- biegunka (czasami o charakterze tłuszczowym),
- refluks żołądkowo-przełykowy.
Przyczyny nadkwasoty żołądka
Zaburzenia prowadzące do nadkwasoty są stosunkowo rzadkie, dlatego nie będę ich tutaj szczegółowo rozwijał. Przedstawiłem je na grafice poniżej. Chciałbym jedynie krótko omówić 2 czynniki, które mogą wydawać się pozornie sprzeczne, gdyż omawiałem je w kontekście niedokwasoty żołądka:
1. Infekcja Helicobacter pylori
Wpływ H.pylori na wydzielanie żołądkowe różni się w zależności od tego, w której części żołądka przebiega stan zapalny. Kolonizacja końcowej części żołądka (antrum) przez bakterię prowadzi do nasilonego wydzielania gastryny, a w konsekwencji zwiększonego wydzielania soku żołądkowego. W ten sposób nierzadko infekcja H.pylori prowadzi do choroby wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy.
2. Leki zmniejszające wydzielanie żołądkowe
Ten aspekt może wydawać się nieco dziwny, ale jest jak najbardziej logiczny. Organizm ludzki zawsze dąży do homeostazy. Podczas przyjmowania leków organizm nie jest w stanie zaakceptować braku kwasu w żołądku i inicjuje zmiany hormonalne, które powinny zwiększać jego wydzielanie. Jest to jednak niemożliwe, gdyż leki blokują tę możliwość.
W momencie odstawienia leków (zwłaszcza gdy były one przyjmowane przez długi okres czasu) pojawia się tzw. efekt z odbicia. Blokada w postaci leków zostaje zdjęta, ale zmiany hormonalne utrzymują się jeszcze przez pewien okres czasu. Jeśli leki zostaną więc odstawione zbyt szybko, produkcja kwasu żołądkowego ulegnie drastycznemu nasileniu i będzie powodować nasilenie dolegliwości żołądkowych (a czasem nawet nawrót choroby). Dlatego leki hamujące wydzielanie żołądkowe zawsze należy odstawiać stopniowo.
Diagnostyka niedokwasoty i nadkwasoty
Na dzień dzisiejszy nie istnieje żaden komercyjnie dostępny test, który w sposób rzetelny mógłby ocenić zdolności wydzielnicze naszego żołądka.
Jednym z przydatnych wskaźników może być oznaczenie gastryny w surowicy krwi. Wysokie stężenie gastryny może wskazywać na niedokwasotę żołądka, jednak jej bardzo wysokie stężenia mogą być też wynikiem zespołu Zollingera-Ellisona, czyli choroby przebiegającej z nadkwasotą żołądka.
Warto tutaj dodać, że wbrew powszechnemu wyobrażeniu, pojedyncze pobranie próbki soku żołądkowego lub pojedynczy pomiar pH w trakcie gastroskopii nie mają istotnej wartości diagnostycznej. Proszenie lekarza o wykonanie takiej procedury jest więc całkowicie nieuzasadnione.
Jeśli chcesz przeczytać trochę więcej na temat diagnostyki i postępowania przy zaburzeniach kwasowości żołądka to omówiłem nieco szerzej tą kwestię tutaj.
Test z sodą oczyszczoną? – słaby pomysł
Nadal popularne wśród pacjentów jest niestety wykonywanie domowego testu na zakwaszenie żołądka z sodą oczyszczoną. Polega on na wypiciu szklanki wody z 1 łyżeczką sody oczyszczonej na czczo i mierzeniu czasu jaki upłynie od momentu wypicia do wystąpienia charakterystycznego beknięcia (soda wchodzi w reakcję z kwasem solnym w żołądku, czego skutkiem jest produkcja dwutlenku węgla). Im później występuje beknięcie, tym bardziej ma to rzekomo wskazywać na niski poziom kwasu w żołądku.
Test ten jednak nigdy został oceniony w badaniach klinicznych, zaś na sam efekt odbicia wpływa tyle zmiennych, że powyższy sposób nie może być jakkolwiek wykorzystany do oceny wydzielania żołądkowego.
Krótko mówiąc, nieważne czy po wypiciu sody beknięcie wystąpi po 5 sekundach czy nie wystąpi nigdy – o poziomie zakwaszenie żołądka nie mówi to nam totalnie nic.
Leczenie niedokwasoty i nadkwasoty
Zarówno niedokwasota jak i nadkwasota jest wyłącznie objawem innych zaburzeń. Dlatego głównym celem leczenia w obu przypadkach jest eliminacja przyczyny, która doprowadziła do powstania niedokwasoty lub nadkwasoty.
Przykładowo, w przypadku infekcji Helicobacter pylori dąży się do eradykacji bakterii, zaś w przypadku zespołu Zollingera-Ellisona wskazane jest usunięcie guza. Jeśli niedokwasota żołądka jest wynikiem przewlekłego stosowania IPP, należy podjąć próbę zmniejszenia dawki lub całkowitego ich wycofania – jeśli nie ma ku temu przeciwwskazań. I podobnie w przypadku każdej innej przyczyny.
Wyleczenie głównej przyczyny sprawi, że wydzielanie kwasu żołądkowego po pewnym czasie się unormuje i objawy żołądkowe ulegną znacznej poprawie.
Dieta w niedokwasocie i nadkwasocie
Zarówno w przypadku niedokwasoty jak i nadkwasoty wskazana jest dieta lekkostrawna, a w drugim przypadku pomocne może być dodatkowo ograniczenie spożywania produktów tzw. wzmagających wydzielanie soku żołądkowego. Najważniejsza jest jednak indywidualna reakcja na pokarmy. Produkty nie wywołujące żadnych dolegliwości nie powinny być z zasady eliminowane.
Należy również pamiętać o częstym występowaniu niedoborów pokarmowych w przypadku niedokwasoty żołądka. Bardzo często w przebiegu tej choroby występuje niedobór witaminy B12, żelaza czy wapnia. Niezbędna może być więc suplementacja tych składników oraz zwiększenie ich spożycia z dietą u pacjentów z niedokwasotą.
Zakwaszanie żołądka – sposób na niedokwasotę?
Istnieje wiele przypraw, ziół i suplementów, którymi jesteśmy w stanie pobudzić wydzielanie kwasu żołądkowego. Jest to dobry sposób, który często przynosi ulgę pacjentom zmagającym się z niedokwasotą.
Przykłady środków pobudzających wydzielanie kwasu żołądkowego:
- betaina HCl,
- gorzkie przyprawy/zioła (goździki, kozieradka, czarnuszka, anyż),
- krople żołądkowe,
- ocet jabłkowy.
Warto jednak wiedzieć, że te środki nie są w stanie wyleczyć niedokwasoty, a działają wyłącznie objawowo. Dlatego należy je traktować jako uzupełnienie terapii, a nie jej główny punkt. Jeżeli przyczyną niedokwasoty jest niedoczynność tarczycy to dopóki nie wyrównamy jej funkcji – niedokwasota będzie nawracać za każdym razem, gdy odstawimy suplementację. To samo dotyczy każdej innej przyczyny.
Ponadto, jeżeli śluzówka żołądka jest objęta stanem zapalnym to zakwaszanie żołądka może być niebezpieczne i może zaostrzyć proces zapalny. Dlatego jeśli przy próbie zakwaszania doświadczasz nasilenia dolegliwości, zaprzestań tego jak najszybciej. Najpierw należy zająć się odbudową śluzówki żołądka, a dopiero ewentualnie wtedy można podjąć kolejną próbę zakwaszania żołądka.
Literatura:
1. Fatima R, Aziz M. Achlorhydria. [Updated 2019 Jun 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-.
2. Ghosh, T., Lewis, D.I., Axon, A.T.R. and Everett, S.M. (2011), Review article: methods of measuring gastric acid secretion. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 33: 768-781.
3. Yago, Marc R et al. “Gastric reacidification with betaine HCl in healthy volunteers with rabeprazole-induced hypochlorhydria.” Molecular pharmaceutics vol. 10,11 (2013): 4032-7.
Dzień dobry Panie Michale,
Chciałam pogratulować jednego z niewielu trafnych i cennych artykułów na temat niedokwasoty żołądka oraz porównania problemu do nadkwasoty.
Niemalże wszędzie można znaleźć informacje na temat nadkwasoty, ale raczej mało już na odwrót.
Bardzo trafne uwagi odnośnie diety oraz suplementacji. Dla tych którzy mają problem z zapalniem błony śluzowej żołądka gorąco polecam Neo Bianacid firmy Abocca, który wspaniałe osłania ściany żołądka po posiłku.
Pozdrawiam
Lepszy jest sok ze świeżej kapusty białej
Fajne podsumowanie. Czy może Pan rozwinąć kwestię (mechanizm) potencjalnie tłuszczowych biegunek przy nadkwasocie? Mam objawy nadkwasoty, ale też tłuszczowe stolce – jedni lekarze celują w SIBO (Xifaxan nie pomógł), inni ładują IPP, których nie chcę brać w nadmiarze, ale może to błąd… 🙂 Z góry dziękuję i pozdrawiam.
Nadkwasota może hamować aktywację enzymów trzustkowych w dwunastnicy i zaburzać trawienie tłuszczów – dzieje się tak np. w zespole Zollingera-Ellisona.
Mogę zapytać w którą stronę iść w diagnostyce niedokwasoty? Gdyż moje IBS może być z tym związane, zdiagnozowano IBS, refluks, nieżyt żołądka ale bez leczenia IPP. Ale nie trawią się białka, po mięsie strasznie źle i nie chcę mi się tego mięsa. Przy czym zalecono mi jeść czerowne bo mam anemię która się nie wylecza od 10 lat, piję te preparaty żelaza, kończę kurację i znowu anemia. Jak z tego porządnie wyjść? Lekarze rozwodzą ręcę.
Można podjąć próbę ostrożnego zakwaszania żołądka (np. kropli żołądkowych) oraz przeanalizować czy jest obecna jakaś przyczyna prowadząca do niedokwasoty żołądka (opisana w artykule) – pod kątem diagnostyki tak naprawdę jedynym pośrednim markerem niedokwasoty jest stężenie gastryny we krwi.
Czy kaszel po spożyciu betainy mógłby wskazywać na to, że oryginalny poziom pH był dobry?
Ciężko powiedzieć – jest możliwość, że w przypadku obecnego refluksu betaina zwiększyła zarzucanie treści do przełyku i dróg oddechowych, i efektem tego mógł być kaszel.
W moim przypadku wygląda to na nadkwasotę żołądka. Wszystko zaczęło się od tego że piłam wodę Jana która ma niskie ph Ok 5 i ma odczyn kwasny. Zupełnie o tym nie wiedziałam i piłam ja w większych ilościach Ok 1.5litra dziennie. Nabawiłam się refluksu którego nigdy wcześniej nie miałam. Proszę o wskazówkę czy odwrotny efekt picia wody zasadowej alkaicznej przyniesie w tym przypadku poprawę… nie mogę sobie z tym teraz poradzić. Gaviscon pomógł na chwilę i siemie lniane też było ok ale wciąż nie jest optymalnie.
To również bardziej wskazuje na to, że śluzówka żołądka uległa podrażnieniu. Woda alkaliczna może ulżyć w objawach + warto skupić się na regeneracji błony śluzowej (dieta lekkostrawna, nawodnienie, siemię lniane itp.) – po pewnym czasie powinno być lepiej 🙂
Dzień dobry,
Czy jeśli po zastosowaniu tzw. „diety przeciwgrzybiczej” z wykluczeniem weglowodanów i cukrów oraz nadmiernym spożyciu owoców cytrusowych i czosnku, które spowodowały u mnie pojawienie się objawów refluksu, oznacza to nadwaśność żołądka czy niedokwaśność?
Może to oznaczać, że jest podrażniona śluzówka żołądka lub tendencja do refluksu – natomiast niewiele to mówi na temat obecności niedokwasoty lub nadkwasoty.
A czy zakwaszenie żołądka podanymi suplementami ma jakiś wpływ na dwunastnicę? Czy również może spowodować stan zapalny właśnie tam?
Nadkwasota żołądka może prowadzić do stanu zapalnego dwunastnicy, ale przy zdrowej błonie śluzowej i rozsądnym zakwaszaniu jest to mało prawdopodobne.
leki hamujące wytwarzanie kwasów w żołądku stosuje się jedynie maksymalnie przez 30 dni. nie jest możliwe stosowanie blokerów IPP dłużej, a stosowanie ich przez kilka miesięcy byłoby szaleństwem, i nie byłoby zgodne ani z zaleceniami producentów ani z zaleceniami lekarzy.
W praktyce niestety często są stosowane miesiącami, a nawet latami – właśnie zgodnie z zaleceniami lekarzy.
Dokładnie – mam w rodzinie dwa przypadki, gdzie z zalecenia lekarza, IPP jest stosowane już ponad 5 lat. W przypadku młodszej osoby, mamy obecnie bardzo duże problemy z anemia i niedoborem B12. Lekarz zalecił dożylnie B12 2 razy w roku i tyle :/
Dokładnie ja tak miałam od 18 roku, życia brałam tabletki ipp aż do teraz jak okazało się że mam helicobacter, brałam antybiotyki teraz odstawiłam i jestem na ulcamedzie i prokopicie ale jak coś zjem to mnie strasznie pali, i mam nalot biały na języku, Juz nie wiem jak sobie z tym radzić. Na dodatek mam pokrzywkę i też nie wiem czy to nie od tego bo biorę tabletki niby pomagają ale dalej swędzi mnie ciało.
Oczywiście, i ja tak mam🤷
jakie piękne stwierdzenie, takie naukowe. no to teraz z życia 15 lat przyjmowałam blokery IPP zgodnie z zaleceniem lekarza, przy kontroli i nadzorze innych lekarzy. Opatrzność położyła mnie do szpitala a tam nowa Pani DOKTOR dopiero odstawiła.
mój znajomy stosuje je codziennie od lat, bo twierdzi, ze po odstawieniu ma refluks. I ma teraz niechęć do mięsa, ale tez problemy z sercem (arytmia) wynikające chyba z wahań różnych pierwiastków